Αποκλειστική συνέντευξη της δημιουργού της Ομάδας των Science Reactors & Συνδιοργανώτριας του Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου η οποία ασχολείται με την επικοινωνία της επιστήμης, Ελένης Γραμματικοπούλου.
1. Ως υπέρμαχος των επιστημών και της διάδοσης τους μέσω δράσεων στην κοινωνία, θα θέλαμε να μας μιλήσετε για το πως ξεκινήσατε αυτές τις δράσεις στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ποια ήταν η πρώτη και πως την αντιμετώπισε το κοινό.
Είχα τη σπάνια τύχη να προσληφθώ στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Ελάχιστοι εργαζόμενοι έχουν την ευκαιρία να ωριμάσουν επαγγελματικά και προσωπικά μέσα σε ένα περιβάλλον απόλυτης εργασιακής ασφάλειας και υψηλών προδιαγραφών όχι μόνο από πλευράς εγκαταστάσεων και υλικών παροχών για την πραγματοποίηση δράσεων αλλά κυρίως από πλευράς ανθρώπινου δυναμικού με ήθος και όραμα, που δύσκολα συναντά κανείς συγκεντρωμένο κάτω από την ίδια στέγη.
Αρχικά ως διοικητικό στέλεχος και στη συνέχεια (1993) ως υπεύθυνη του προγράμματος ‘ Επιστήμης Κοινωνία», ενός φιλόδοξου αλλά και πρωτόγνωρου για την εποχή εκείνη προγράμματος απέκτησα μια μεγάλη εμπειρία στον χώρο της επικοινωνίας της επιστήμης, έναν τομέα πρωτόγνωρο ή και πρωτάκουστο για την εποχή εκείνη.
Και εδώ οφείλω να ανοίξω μια παρένθεση:
Στο Οργανόγραμμα της ιδρύσεώς του ΕΙΕ (1958) αναφερόταν σαφώς πως : το ΕΙΕ οργανώνει ή και χρηματοδοτεί σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, συνέδρια, εκδόσεις ….. με στόχο τη διάχυση και αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης που παράγεται στον χώρο του και γενικότερα τη συμβολή του στην πνευματική ανάπτυξη του τόπου.
Η δράση αυτή είχε ξεκινήσει με πρωτοβουλία του αείμνηστου καθηγητή Αντώνη Κονταράτου (πριν από το ‘93) και συνεχίστηκε με την ένθερμη υποστήριξη του αλησμόνητου καθηγητή Κωνσταντίνου Σέκερη το 1993.
Εκλεκτοί επιστήμονες τόσο των «σκληρών» όσο και των κοινωνικών/ ανθρωπιστικών επιστημών, ερευνητές διεθνούς κύρους που έχουν αφήσει το στίγμα τους στην πειθαρχία τους εμψύχωσαν επί 20 χρόνια τα πρωτοπόρα για τη χώρα μας προγράμματα «Ανοιχτές θύρες», «Επιστήμης Κοινωνία» …
Αρχικά σχεδιάσαμε κύκλους εβδομαδιαίων ομιλιών από τις θετικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, τπου η θεματική τους εναλλασσόταν κάθε μήνα.
Το ξεκίνημα δύσκολο, όμως γρήγορα έφερε θετικά αποτελέσματα, με απρόσμενη συμμετοχή του κοινού που συχνά ξεπερνούσε τη χωρητικότητα τενός αμφιθέατρου (300 θέσεων). Ένας σύντομος απολογισμός των 20 ετών: ξεπέρασε τους 1000 Έλληνες και ξένους ομιλητές, ενώ στο ενεργητικό του καταγράφονται 57 εκδόσεις, 15 επιστημονικά ντοκιμαντέρ, επιστημονικά φεστιβάλ, συνέδρια, επετειακές εκθέσεις, δράσεις για παιδιά και φροντιστήρια για επιμόρφωση φοιτητών και εκπαιδευτικών.
2. Πόσα διαφορετικά φεστιβάλ έχετε δημιουργήσει για την καταπολέμηση του επιστημονικού αναλφαβητισμού και τι ακριβώς περιείχαν;
Στο πλαίσιο του προγράμματος «Επιστήμης Κοινωνία’ πραγματοποιήσαμε δύο φεστιβάλ Έρευνας και Καινοτομίας, τα οποία και έθεσαν τις βάσεις για τη διοργάνωση του μετέπειτα μεγάλου Athens Science Festival (το οποίο φιλοξενήθηκε και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας και στην Κύπρο).
Καθοριστικό στοιχείο για τη διοργάνωσή του υπήρξε η μακρόχρονη συνεργασία μου με την Αναστασία Ανδρίτσου (British Council) καθώς μετά την αποχώρηση μου από το ΕΙΕ μού πρότεινε να συνεργαστούμε στον σχεδιασμό της μεγαλύτερης αυτής επιστημονικής διοργάνωσης, που φέτος συμπλήρωσε 10 χρόνια ζωής..
Παράλληλα συνέβαλα ουσιαστικά στη συνεργασία όλων σχεδόν των ερευνητικών κέντρων ώστε να διοργανώσουμε πλέον συντονισμένα τη Βραδιά του Ερευνητή, στο πλαίσιο ενός μεγάλου ευρωπαϊκού προγράμματος , με ιδιαίτερη απήχηση σε όλες τις κεντρικές πόλεις της Ελλάδος.
Ακολούθησαν το Pint o Science ένα διεθνές φεστιβάλ με αφετηρία το Imperial College, το εξαιρετικά πρωτοπόρο πρόγραμμα Hub Science και άλλες μεμονωμένες επιστημονικές διοργανώσεις πάντα με ένα και μοναδικό στόχο: το άνοιγμα της επιστήμης στο ευρύ κοινό.
3. Το "Stand up Science" πως δημιουργήθηκε; Έχει μεγαλύτερη αποδοχή από το κοινό εφόσον συνδυάζει και χιούμορ;
Η αλήθεια είναι πως ήταν ένα αρκετό «τολμηρό» εγχείρημα που ξεκίνησε το 2014. και φέτος συμπλήρωσε10 χρόνια.
Τρία όμως ήταν τα καθοριστικά στοιχεία που με οδήγησαν σ’ αυτή μου την απόφαση :
o Η μακρόχρονη ενασχόληση μου (από 1993) με τον χώρο της επικοινωνίας της επιστήμης –με έφερε σε επαφή με πολλούς και διακεκριμένους επιστήμονες και συνειδητοποίησα την ανάγκη διάχυσης της γνώσης, μέσα από έναν άλλο τρόπο «αφήγησης». Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον του κοινού προσείλκυαν, εύλογα, όσοι χρησιμοποιούσαν χιούμορ, επινοητικότητα και ευφράδεια.
o Η εμπλοκή μου στη διοργάνωση του Famelab (British Council), διεθνής διαγωνισμός για την ανάδειξη νέων ταλέντων στην επικοινωνία της επιστήμης
o Η αγάπη μου για το Stand up Comedy
Ένας επιτυχημένος συνδυασμός για να γεννηθεί το Stand up Science. Στόχος του : Η εξωστρέφεια της επιστήμης, ο επαναπροσδιορισμός της εικόνας του ερευνητή/επιστήμονα και η προσέγγιση της επιστήμης με τρόπο εύληπτο, κατανοητό και κυρίως χιουμοριστικό.
Συμμετέχουν οι Science Reactors , μια ομάδα νέων επιστημόνων με ταλέντο στην Επικοινωνία της Επιστήμης, «κτίζεται» σταδιακά και συνέχεια ανανεώνεται. Σήμερα αριθμεί γύρω στα 25 άτομα. Από το 2014 οι SR δουλεύουν συλλογικά με στόχο να κεντρίσουν, με τρόπο διασκεδαστικό, την περιέργεια αλλά και την αγάπη του νεανικού, κυρίως, κοινού για την επιστήμη. Οι επιστήμονες λοιπόν, ανεβαίνουν στη σκηνή μετατρέποντας δύσκολα επιστημονικά θέματα σε κατανοητές ιστορίες. Και κυρίως, ιστορίες γεμάτες χιούμορ! Και το επιτυγχάνουμε μέσα από 3 δράσεις:
Το Stand Up Science";Μια παράσταση από στα χνάρια του Stand up Comedy, με ενδιαφέροντα επιστημονικά θέματα που μας απασχολούν καθημερινά.
Το Stand up Science kids που απευθύνεται σε μικρότερες ηλικίες, και το
Science on Stage, επιστημονικό θέατρο με σενάριο γραμμένο από ερευνητές
4. Πείτε μας δυο λόγια σχετικά με την βράβευσή σας με το βραβείο Επικοινωνίας της Επιστήμης – ΕΠΙ2 2018
Η αλήθεια είναι πως στην αρχή αντέδρασα αρνητικά καθώς το βραβείο αυτό θεσμοθετείτο από το Athens Science Festival, έναν θεσμό στο «στήσιμο’ του οποίου συμμετείχα από την αρχή, ήμουν μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής και συνέβαλα καθοριστικά στη συνέχισή του.
Δεν ήθελα λοιπόν να θεωρηθεί ως εύνοια προς το πρόσωπό μου παρά το γεγονός ότι η αρμόδια επιτροπή αποτελείτο από μέλη που δεν είχαν σχέση με το Φεστιβάλ.
Σίγουρα ήταν μια αναγνώριση της μακρόχρονης προσφοράς μου στον τομέα της επικοινωνίας της επιστήμης και του ρόλου που είχα διαδραματίσει προς την κατεύθυνση αυτή.
5. Ερχόμενοι στο εκπληκτικό Φεστιβάλ Γρίφων στο Καστελλόριζο θα θέλαμε να μας πείτε πως το ξεκινήσατε, πως δημιουργήθηκε η ιδέα και πως έγινε πράξη.
Το 2019 ξεκίνησε η γνωριμία και συνεργασία μου με τον Πανταζή Χούλη. Με εντυπωσίασε η αγάπη και το πάθος του για τους γρίφους αλλά και το αμέριστο ενδιαφέρον για το νησί του. Όταν, λοιπόν, το 2021, του πρότεινα να διοργανώσουμε αποκλειστικά για τους μαθητές και εκπαιδευτικούς του νησιού μια δράση όχι μόνο με τους γρίφους του αλλά και με θέματα επιστήμης, εκείνος με χαρά ανταποκρίθηκε. Το κίνητρό μου ήταν να ενεργοποιήσουμε/προσελκύσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών για την επιστήμη ώστε να κατανοήσουν τις σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις και εφαρμογές με έναν τρόπο διαφορετικό, εύληπτο και απολαυστικό. Αυτό θα το εξασφαλίζαμε με τη συνδρομή νέων και ταλαντούχων επιστημόνων, του ίδιου του Πανταζή που μέσα από τους γρίφους υιοθετεί αυτό τον τρόπο προσέγγισης . Και τελικά η πρόταση αυτή μετεξελίχτηκε στο 1ο Φεστιβάλ Γρίφων/Παιγνίδια Επιστήμης και συνεχίστηκε δυναμικά για 4 χρόνια, ενώ το 2022 μεταφέρθηκε στην Πάτρα και Αθήνα με απρόσμενη αποδοχή και προσέλευση ενός ενθουσιώδους κοινού.
Επιπρόσθετα, η γνωριμία και ο διάλογος που αναπτύσσεται με αξιόλογους ανθρώπους της Επιστήμης και της Τέχνης να διευρύνει τον μαθησιακό τους ορίζοντα. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που το ΦΓ διοργανώνεται συνήθως τον Οκτώβριο, όταν τα σχολεία έχουν ανοίξει και μαθητές/εκπαιδευτικοί βρίσκονται στο νησί.
Η μεγάλη επιτυχία που σημείωσε το φεστιβάλ όλα αυτά τα χρόνια είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσει την αγάπη και την εμπιστοσύνη της τοπικής κοινωνίας και να καθιερωθεί πλέον ως θεσμός.
Να επισημάνω και έναν ακόμη αξιοσημείωτο λόγο: Σε αυτή την κρίσιμη περίοδο, όπου το νησιωτικό σύμπλεγμα Μεγίστης βρίσκεται στο επίκεντρο σημαντικών γεωπολιτικών εξελίξεων και σε συνδυασμό με την αδήριτη ανάγκη στήριξης του πληθυσμού των απομακρυσμένων περιοχών της χώρας μας, το Φεστιβάλ ενισχύει το ηθικό των κατοίκων και προβάλλει, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, την ελληνικότητα της περιοχής.
6. Θεωρείτε πως η κοινωνία στο σήμερα αγκαλιάζει την επιστήμη; Έχουν γίνει αρκετές ενέργειες από την πολιτεία για να φτάσουμε στα επίπεδα του εξωτερικού όπου υπάρχουν περισσότερες δράσεις και μουσεία;
Η κοινωνία προσελκύεται ιδιαίτερα από επιστημονικά γεγονότα και αντίστοιχες. δράσεις . Αυτό αποδεικνύεται από την αθρόα προσέλευση του κοινού (κατά χιλιάδες) τόσο στο Athenss Science Festival και στη Βραδιά του Ερευνητή όσο και στις δικές μα παραστάσεις. Επιπρόσθετα και το Φεστιβάλ Γρίφων συγκεντρώνει μαθητές/ εκπαιδευτικούς από Ρόδο, Κω, Σύμη, Χάλκη και Αθήνα.
Η πολιτεία δεν παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο. Υπουργεία και τοπικοί φορείς δίνουν την αιγίδα τους και χρηματοδοτούν, κατά περίπτωση. Όλα επαφίενται στην ιδιωτική πρωτοβουλία.
7. Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τα ντοκιμαντέρ και γενικότερα το "πάντρεμα" τέχνης και επιστήμης καθώς και για τις εκδηλώσεις στην Κάτω Ιταλία.
Στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και με δική μου πρόταση και με ευρωπαίκά κονδύλια, πραγματοποιήσαμε επιστημονικά ντοκιμαντέρ με θέμα το ερευνητικό αντικείμενο των Ινστιτούτων του (3 θετικής και 3 ανθρωπιστικής κατεύθυνσης), ένα ντοκιμαντέρ για την επετειακή εκδήλωση των 50 χρόνων από την ίδρυσή του, 1 ντοκιμαντέρ για τη Θεωρία της Σχετικότητας και κάποια ακόμη σχετικά με το graffiti και την επιστήμη, τη μουσική και το διάστημα. Αποτυπώνουμε όμως και όλα τα φεστιβάλ γρίφων σε ημίωρα βίντεο ώστε οι εξαιρετικές εικόνες και στιγμές από τις δράσεις του να μείνουν αλησμόνητες στον χρόνο.
Ο μύθος πως η επιστήμη και η τέχνη είναι δύο κόσμοι τελείως ξεχωριστοί και αλληλοσυγκρουόμενοι έχει προ πολλού ανατραπεί. Η επιστήμη και η τέχνη συνδέονται με πιο πολλά στοιχεία απ’ όσα φανταζόμαστε! Στο πλαίσιο αυτό θελήσαμε να δώσουμε και εμείς ένα άλλο στίγμα και να συμβάλλουμε στην επικοινωνία της επιστήμης … αλλιώς Μέσα στα 10 χρόνια αποκτήσαμε πολλούς fanατικούς φίλους, συμμετέχουμε σε όλες τις επιστημονικές διοργανώσεις, δίνουμε τις δικές μας παραστάσεις ενώ συνεργαζόμαστε και με άλλες μορφές (μουσική, κίνηση, graffiti) .
Σχετικά με τη δράση μου στα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας:
Μέσα από κάποιες γνωριμίες με ¨Έλληνες της περιοχής κάναμε ένα πρώτο ταξίδι στην Καλαβρία και Απουλία,. Οι ιστορικοί και φιλόλογοι που συμμετείχαν πρότειναν τη δημιουργία ενός Συλλόγου με τίτλο Magna Graecia. Μου πρότειναν τη θέση της Προέδρου και έτσι ξεκινήσαμε κάποιες δράσεις. Διοργανώσαμε ενημερωτικές εκδηλώσεις στην Αθήνα και στην Κάτω Ιταλία, επισκεφθήκαμε τις περιοχές με πλούσιο υλικό (αντίγραφο αρχαίου αγάλματος- ευγενική προσφορά του Υπουργείου Πολιτισμού – βιβλία, κ.α.) χορευτικά συγκροτήματα παραδοσιακής μουσικής κ.λπ. Είχαμε την ευτυχή συγκυρία να μιλήσαμε με Έλληνες καθηγητές και ανθρώπους που προσπαθούσαν να διατηρήσουν τη γκρεκάνικη διάλεκτο. Και μέχρι εκεί… Μετά όλα ατόνησαν και για εσωτερικούς λόγους .αλλά και για τις δυσκολίες που απαιτούσε η περαιτέρω συνέχιση. Δει δη χρημάτων και χρόνου.
8. Τι θα προτείνατε στους αρμόδιους κρατικούς φορείς να πράξουν για να στηριχτούν περισσότερο οι δράσεις που αφορούν την επιστήμη όπως και το Φεστιβάλ Γρίφων;
Το ενθαρρυντικό στοιχείο είναι πως πλέον πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα και εκπαιδευτικοί φορείς συμμετέχουν ένθερμα στο φεστιβάλ και μας στηρίζουν παρουσιάζοντας πρωτότυπα ερευνητικά προγράμματα, ενώ υπάρχουν προσκλήσεις από πολλές πόλεις να μεταφέρουμε το φεστιβάλ στον τόπο τους.
Η Πολιτεία θα πρέπει να κατανοήσει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει το Φεστιβάλ Γριφων στην ακριτική αυτή περιοχή και να το στηρίξει οικονομικά. Καλές είναι οι αιγίδες αλλά χρειάζεται και μια μεγαλύτερη οικονομική ενίσχυση. Θετικό στοιχείο είναι πως τη χρονιά αυτή κάποια κρατική «κάνουλα’ άρχισε και στάζει…Το κόστος διοργάνωσης είναι πολύ μεγάλο και αυξάνει συνεχώς. Ευτυχώς που υπάρχουν οι ιδιώτες χορηγοί που ευαισθητοποιούνται, συμμετέχουν και στηρίζουν…
9. Σκέφτεστε να πραγματοποιήσετε κάποιες καινούργιες δράσεις στο κοντινό μέλλον; Αν ναι, ποιες είναι αυτές και τι θα αφορούν
Εκτός από τη συνέχιση της διοργάνωσης του ΦΓΚ, ο επόμενος στόχος μας είναι το φεστιβάλ να πραγματοποιηθεί σε μια ακόμη ακριτική περιοχή , την Ξάνθη (4-6 Απριλίου 2025) ενώ η ενδυνάμωση των Science Reactors, η συνεργασία μας με άλλους φορείς και οι καινούργιες μας παραστάσεις μας αποτελούν το επίκεντρο των επόμενων κινήσεών μας με μοναδικό κίνητρο: να αναδείξουμε ένα «Άλλο πρόσωπο της Επιστήμης»…
